Góry i wzgórza stanowiły doskonały cel dla duchowych wędrówek – pielgrzymek. Były poza ludzkimi skupiskami, w dotarciu do nich potrzeba było trochę lub sporo wysiłku, a ich przyroda i krajobrazy nastrajały do skupienia, podziwu i uznania respektu wobec siły natury, a w konsekwencji wobec samego Stwórcy. To właśnie dla pielgrzymów powstawały sanktuaria lub bardzo popularne od XV w. kalwarie, które wzorowano na Jerozolimskiej Kalwarii – Golgocie.
- Góra Św. Anny z sanktuarium Św. Anny Samotrzeciej i klasztorem Ojców Franciszkanów,
- Wzgórze Cerkwica (316 m n. p. m) w Piekarach Śląskich z sanktuarium Matki Sprawiedliwości i Miłości Społecznej,
- Sanktuarium Matki Bożej Przyczyny Naszej Radości („Maria Śnieżna”) na Górze Iglicznej (845 m n.p.m.) w Masywie Śnieżnika,
- Sanktuarium Matki Bożej Królowej Polski („Pani Beskidu Śląskiego”) w Szczyrku “Na Górce” (stok Magurki).
- Wambierzycach (powstała w 1680 r. i ma 150 stacji i kaplic!),
- Krzeszowie (powstała w latach 1669-1670),
- Bardzie Śląskim (powstała w latach 1683-1708)
- Pszowie („Kalwaria Pszowska” powstała w 1911 r.),
- Głuchołazach (powstała w 1859 r. na szczycie Góry Chrobrego),
- Przydrożu Małym koło Korfantowa na Opolszczyźnie (powstała w roku 1894 r. Na „Szwedzkiej Górce”).
W czasach nam współczesnych licznie stawia się na szczytach śląskich wzniesień pamiątkowe lub wotywne krzyże. Możemy takie krzyże zobaczyć na przykład na wzniesieniu Matyska w Radziechowach na Żywiecczyźnie, który kształtem przypomina papieski pastorał. Krzyż stoi na górze Ślęży, na górze Chełmiec w Wałbrzychu, na Bendoszce Wielkiej w masywie Wielkiej Raczy, na wzgórzu Kaplicówka w Skoczowie i innych miejscach.
Rafał Ryszka (Wrocław)