Wzdłuż autostrady A4 przez Śląsk – Henryków Lubański i Bolesławiec

Henryków Lubański / Cis henrykowski

(niem. Katholisch Hennersdorf)

Strona poświęcona cisowi henrykowskiemu: http://www.cisintegracja.pl

Henryków Lubański to duża wieś, ciągnąca się na długości ok. 11 km. Wieś powstała prawdopodobnie na przełomie XII i XIII wieku. Od początku była własnością konwentu Sióstr Magdalenek z Lubania. Zakon jako jedyny przetrwał sekularyzację w  Prusach w 1810 roku. Pewnie dlatego, że wieś należała do zakonu katolickiego pomimo tego że cały region przyjął dość szybko i chętnie luteranizm mieszkańcy wsi pozostali przy katolicyzmie. Aż do 1937 roku wieś nosiła nazwę „katolicki” niem. katholisch (Hennersdorf – Henryków Katolicki”).

Szczególnie warte zobaczenia:

Cis w Henrykowie Lubańskim jest najstarszym drzewem w Polsce, a także jednym ze starszych w Europie. Jego wiek szacuje się na około 1300 lat (+/- 50 lat). Cis ten pamięta więc pierwszych Słowian na tych terenach – Bobrzan. Rośnie oparty o jeden z budynków wsi. Jego obwód do 1988 roku mierzył aż 5 metrów. Po wichurze w roku 1988 uległa znacznemu zniszczeniu odnoga drzewa, przez co zmniejszył się jego obwód. Obecnie ma 13 metrów wysokości. Cis pospolity należy do drzew szpilkowych i jest pod ochroną ścisłą. Gatunek ten jest też najwcześniej objętym szczególną uwagą –  pierwszy dekret chroniący te drzewa został wydany w 1423 roku przez króla Władysława Jagiełłę. Niemal w całości jest to roślina trująca. Toksyny atakują przede wszystkim układ krwionośny.

(niem. Queis)

Rzeka Kwisa to od czasów Bitwy pod Legnicą w 1241 roku wyraźna granica między Łużycami a Śląskiem. Aż do XVIII wieku rzeka na długości prawie 100 km oddzielała ziemie księstw śląskich od Górnych Łużyc i Saksonii. Kwisa wypływa ze zboczy Izerskich Garbów w Górach Izerskich i jest lewym, najdłuższym dopływem rzeki Bóbr. Ważniejsze miejscowości leżące nad Kwisą to: Świeradów-Zdrój, Gryfów Śląski, Lubań i Nowogrodziec.  Kwisa już we wczesnym średniowieczu była miejscem poszukiwania i wydobycia cennych kruszców, szczególnie kwarcu i złota. Głównymi rejonami wydobycia były okolice Świeradowa Zdroju, Rozdroża Izerskiego i dolina Czerwonego Potoku. Później dolinę Kwisy penetrowali znani m.in. z eksploracji Sudetów – Walończycy. Ponieważ ta górska rzeka charakteryzuje się dużą zmiennością stanów wody i znacznymi różnicami przepływów, na początku XX wieku wybudowano na niej dwa jeziora zaporowe: Leśniańskie (w 1905 roku) i Złotnickie (w 1924 roku). Wpisują się doskonale w krajobraz. Nad Jeziorem Leśniańskim leży słynny zamek Czocha.

Bolesławiec

(niem. Bunzlau)

Bolesławiec i okoliczna wieś Ołobok już w VIII wieku były miejscami kultu Słowian. Bolesławiec był ważną osadą, która strzegła przeprawy przez rzekę Bóbr. Od początku swego istnienia osada była ośrodkiem produkcji krzemionki i garncarstwa.  W okolicy Bolesławca, w dorzeczu Bobru i Kwisy, występują naturalne pokłady glin żaroodpornych, wypalających się w temperaturze 1280 stopni Celcjusza, dających skorupę nieprzeciekliwą i bardzo trwałą. Gliny wypalają się na kolor brązowy, tzw. szkliwo ziemne które jest używane do szkliwienia naczyń. Już w 1251 roku osadzie nadano prawa miejskie na prawie magdeburskim. Miasto posiada bardzo dobrze zachowaną średniowieczną szachownicę ulic. W środku głównego, prostokątnego placu miasta – Rynku, stoi barokowy ratusz. Z krótszych boków Rynku odchodzą po dwie ulice, a z dłuższych po jednej. Wzdłuż pierzei rynkowych i ulic staromiejskich ciągną się ciekawe architektonicznie kamienice w stylach barokowych, rokokowych, klasycystycznych czy secesyjnych. Miasto okalał ciąg murów obronnych poprzecinanych bramami miejskimi, których było trzy. Pierwsza u wylotu ulicy Sierpnia 80 nazywała się „Górną”, druga na początku ulicy Kutuzowa – „Mikołajska”. Trzecia brama stała u wylotu ulicy Bolesława Prusa i nosiła nazwę „Dolnej”. Średniowieczne mury obronne są bardzo dobrze wyeksponowane, choć zostały częściowo rozebrane w okresie wojen napoleońskich. Wzdłuż nich ciągnie się pas Plant i trasa spacerowa. W pobliżu jednej z baszt znajduje się Muzeum Ceramiki.  Znakiem rozpoznawczym Bolesławca jest 489 metrowy most kolejowy z piaskowca wybudowany nad rzeką Bóbr w latach 1844-1846. Wsparty jest on na 36 filarach. Trzy najgrubsze filary przypominają wieże średniowiecznych zamków, do jednego można wejść. Szczególnie efektownie most wygląda nocą – od 2006 roku jest podświetlony. Bolesławiecki wiadukt zaliczany jest do najciekawszych zabytków techniki w tej części Europy i zarazem jest jednym z największych kamiennych kolejowych mostów w Europie. Jest również najdłuższym wiaduktem kolejowym w Polsce. Podobny most kolejowy znajduje się na Nysie Łużyckiej w Zgorzelcu.

Szczególnie warte zobaczenia:

Muzeum Miejskie w Bolesławcu założono w 1908 roku. Projekt przebudowy istniejącego budynku połączonego z XV-wieczną basztą, należącą do systemu fortyfikacji miejskich, wykonał architekt miejski Ernst Balzer. Dla publiczności Muzeum otwarto 21 maja 1911 roku. Po przerwie spowodowanej I wojną światową, Muzeum otwarto w 1920 roku. Po drugiej wojnie światowej ocalał jedynie budynek, zbiory zaginęły bezpowrotnie. Działalność powojenną Muzeum rozpoczęło 27 grudnia 1953 roku wystawami przygotowanymi przez ówczesne Muzeum Śląskie (obecnie Narodowe) we Wrocławiu, które do 1975 roku sprawowało pieczę merytoryczną nad muzeami dolnośląskimi. Po remoncie budynku, Muzeum zostało otwarte ponownie w czerwcu 1967 roku, już jako Muzeum Ceramiki. W 1991 roku Muzeum Ceramiki otrzymało budynek po administrowanym przez Rosjan Muzeum Kutuzowa. Po trwającym kilka lat remoncie – 17 czerwca 1995 roku w budynku został otwarty Dział Historii Miasta. Muzeum Ceramiki posiada zbiory miejscowej kamionki liczące ponad 2000 obiektów. Najstarsze z nich pochodzą z pierwszej połowy XVIII wieku. Są to ręcznie toczone dzbany o kulistych brzuścach, gładkich lub skośnie rowkowanych, pokryte brązowym szkliwem ziemnym. W zbiorach Muzeum znajduje się również wiele interesujących przykładów wzornictwa Zakładów Ceramicznych „Bolesławiec”. Poza tym w Muzeum można zobaczyć ceramikę z XIX i XX wieku z całej Europy w stylu art deco czy secesji. Ciekawe są również przykłady różnego rodzaju zdobień wykonywanych na wyrobach, w tym tych typowych dla okolic Bolesławca.

W kolejnej odsłonie – Kraśnik Dolny

Rafał Ryszka
PTTK Wrocław