Lista Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego Ludzkości to lista obiektów objętych szczególną ochroną międzynarodowej organizacji UNESCO, ze względu na ich wartość kulturową bądź przyrodniczą.
Zgodnie ze stanem z lipca 2006 roku, zostało na nią wpisanych 13 polskich dóbr, co daje Polsce 9 miejsce w Europie i 15 na świecie.
1. Historyczne Centrum Krakowa ze Starym Miastem, Wawelem, Kazimierzem i Stradomiem (na liście od 1978 r.)
Kraków chlubi się największym średniowiecznym rynkiem Europy, zabytkowe kamienice i pałace uzupełniają tą kunsztowną całość. Pośrodku stoi XIV-wieczna wieża ratuszowa i renesansowy gmach Sukiennic, naprzeciw gotycki Kościół Mariacki z ołtarzem Wita Stwosza. Warto posłuchać hejnału z wieży kościoła, zwiedzić Muzeum Czartoryskich, pospacerować po bulwarach nadwiślańskich lub Plantach. Nad miastem góruje Wzgórze Wawelskie z renesansowym zamkiem polskich królów i katedrą z cenną renesansową kaplicą – tu także warto być chociaż raz w swoim życiu. Zwiedzanie Krakowa ułatwi nam karta turysty. Dwu- lub trzydniowa karta upoważnia posiadacza do bezpłatnych przejazdów w autobusach i tramwajach miejskich oraz do bezpłatnych wstępów do 30 muzeów krakowskich. Karta zapewnia poruszanie się środkami komunikacji miejskiej zarówno w dzień jak i w nocy. Posiadacze karty mogą ponadto skorzystać z systemu rabatów w wybranych restauracjach i sklepach.
2. Kopalnia Soli w Wieliczce (na liście od 1978 r.)
Jest to jedyny obiekt górniczy na świecie czynny od czasów średniowiecza aż do dziś. Dokumenty dotyczące produkcji soli sięgają 1044 r. Znana na całym świecie podziemna Trasa Turystyczna wielickiej kopalni powstała na przełomie XVIII i XIX wieku. Około miliona turystów rocznie zwiedza blisko 3 km trasy składającej się z 20 komór, położonych na głębokościach od 64 do 135 metrów (poziom I-III). Kopalnię licznie odwiedzają także przywódcy państw, naukowcy i artyści. Czas zwiedzania to prawie 2 godziny.
3. Auschwitz-Birkenau (na liście od 1979 r.)
Jest to jedyny obóz koncentracyjny znajdujący się na liście światowego dziedzictwa UNESCO, figuruje tam pod nazwą „Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady(1940-45)”. Obóz zagłady hitlerowskiej III Rzeszy założony na rozkaz Himmlera z dnia 27 kwietnia 1940 r. Na terenie obozu funkcjonuje muzeum, w którym podczas obchodów 60. rocznicy wyzwolenia powołano Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście. W końcu XX wieku Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau (nazwa obowiązująca od 1999 roku) odwiedzało około 600 000 osób rocznie, mniej więcej połowa spoza Polski. W roku 2005 liczba ta wzrosła do miliona osób. Odbywają się co roku Marsze Żywych i inne wydarzenia upamiętniające. Muzeum prowadzi także działalność badawczą i edukacyjną.
4. Puszcza Białowieska (1978 i 1992 r.)
Rozległy kompleks leśny, którego powierzchnia przekracza 1500 km². Jest pozostałością ostatnich na niżu Europy lasów naturalnych o charakterze pierwotnym w strefie lasów liściastych i mieszanych. Puszcza wraz z otaczającymi terenami została w 1986 uznana za Obszar Chronionego Krajobrazu o powierzchni 860 km². Różnymi formami ochrony objęto ponad 50% powierzchni. Istnieje 20 rezerwatów przyrody o powierzchni 3208 ha, 2 ostoje zwierząt chronionych, 94 strefy ochronne gniazd bociana czarnego i orlika krzykliwego. Do krajowego rejestru programu zabezpieczenia puli genowej wpisano 401 drzew. Ponad 1100 drzew uznano za pomniki przyrody.
5. Historyczne Centrum Warszawy – (na liście od 1980 r.)
Stare Miasto z prostokątnym rynkiem, otoczone murem obronnym, gotyckie i renesansowe kamienice – najstarsze osiedle miejskiej Warszawy. Stare Miasto zostało prawie doszczętnie zniszczone w czasie Powstania Warszawskiego (pozostał Barbakan i fragmenty murów) wraz z Zamkiem Królewskim, spalonym w 1939 r. Powojenna odbudowa Starówki trwała do 1953 r. Kamienicom przywrócono wygląd z XVII w. Zamek Królewski odbudowano w latach 1971-1984. Warszawska Karta Turysty ułatwi zwiedzanie. Karta daje możliwość darmowego korzystania z transportu miejskiego, ale nie tylko. Można z nią zwiedzić jedno z 27 muzeów – niektóre za darmo. Karta daje też rabaty w galeriach, tanich hotelach i hostelach, klubach nocnych, sklepach i wielu innych miejscach atrakcyjnych turystycznie. Do programu przystąpiło już 120 obiektów.
6. Stare Miasto w Zamościu (na liście od 1992 r.)
Miasto – nazywane Perłą Renesansu, miasto zdobią zabytkowe kamienice wokół Rynku. Ratusz przy Rynku Wielkim – symbol miasta, jeden z najcenniejszych zabytków, manierystyczno-barokowy, z wachlarzowymi schodami i 52-metrową wieżą, od północy połączony z niższą, dobudowaną w XIX w. oficyną (początkowo więzienie, z wejściem od strony Rynku Solnego). Katedra pod wezwaniem Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza z Akwinu z lat 1587-1598 symbolizuje Civitas Dei (Miasto Boga). Arsenał, zbudowany wg projektu Bernarda Morando w latach 1582-1583, należy do najstarszych świeckich budowli Zamościa (w latach 1820-1825 przebudowany w stylu klasycystycznym). Stare Miasto w Zamościu zapiera dech w piersiach, posiada niepowtarzalny klimat i urok. Prawdziwa perła wśród zabytków.
7. Zamek Krzyżacki w Malborku (na liście od 1997 r.)
Największa gotycka twierdza średniowiecznej Europy, której budowę Krzyżacy rozpoczęli w 1274 r. Malbork w latach 1309-1457 był siedzibą mistrzów Zakonu Krzyżackiego i stolicą Państwa Krzyżackiego, a do 1772 r. siedzibą wojewodów malborskich. Od tamtej pory do dnia dzisiejszego zespół zamkowy wielokrotnie przebudowywano i modyfikowano. Potężny kompleks obejmuje Zamek Wysoki z kaplicą NMP, Zamek Średni z Wielkim Refektarzem, Zamek Niski i arsenał, otoczone obronnymi murami z basztami i Bramą Mostową. W 1961 r. powstało tu Muzeum Zamkowe. Od kilku lat, organizowane są inscenizacje zdobywania zamku malborskiego przez wojska polsko-litewskie po bitwie pod Grunwaldem.
8. Stare Miasto w Toruniu (na liście od 1997 r.)
W obrębie Starego Miasta wznosi się Ratusz Staromiejski, Dwór Artusa, pomnik Mikołaja Kopernika z 1853 r, Dom pod Gwiazdą, Fontanna Flisaka, Łuk Cezara, Krzywa Wieża, Dom Mikołaja Kopernika, Katedra św. Janów, a także kościół św. Jakuba, były Kościół Trójcy Świętej w Toruniu, ruiny kościoła św. Mikołaja i zamku krzyżackiego. Toruń pełen uroku zaprasza turystów a ma się czym chwalić, wędrówki po Starym Mieście osłodzi z pewnością wielki czekoladowy piernik.
9. Kalwaria Zebrzydowska (na liście od 1999 r.)
Jedne z głównych ośrodków ruchu pielgrzymkowego w Polsce. Na początku XVII w. budowę klasztoru i zespołu Kaplic Dróg Męki Pańskiej (na wzór Drogi Krzyżowej Pana Jezusa w Jerozolimie) ufundował Mikołaj Zebrzydowski, marszałek wielki koronny, wojewoda krakowski, starosta lanckoroński. Projektantem dróżek i całego założenia był matematyk i profesor Akademii Krakowskiej Jan Brożek (1585-1652), zaś kaplice projektował złotnik niderlandzki Paweł Baudarth. Całość to 42 kaplice, kościoły, klasztor o.o. Bernardynów i barokowa bazylika z cudownym wizerunkiem Matki Boskiej Kalwaryjskiej.
10. Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy (na liście od 2001 r.)
Kościoły Pokoju w Świdnicy i Jaworze w województwie dolnośląskim są największymi drewnianymi budowlami o funkcjach religijnych w Europie. Te barokowe świątynie luterańskie: kościół Trójcy Świętej (tzw. “kościół bez gwoździa”) w Świdnicy i kościół św. Ducha w Jaworze powstały w latach 50. XVII w. według projektu Albrechta Säbischa po zawarciu pokoju westfalskiego 1648 r., kończącego wojnę trzydziestoletnią. Każdego roku od maja do września w Jaworze organizowane są Koncerty Pokoju. Odbywają się one w zabytkowych wnętrzach Kościoła Pokoju. Kameralna muzyka w wykonaniu artystów z Polski, Czech i Niemiec szczególny klimat dostarczający niezapomnianych wrażeń.
11. Kościoły drewniane południowej Małopolski (na liście od 2003 r.)
Obecnie na liście UNESCO znajduje się 6 spośród 9 kościołów które zostały zgłoszone. Komitet UNESCO wybrał te najstarsze (gotyckie).
Binarowa – jednonawowy kościół św. Michała Archanioła (ok. 1500 r.). We wnętrzu polichromia barokowa i rzeźby gotyckie.
Blizne – kościół Wszystkich Świętych z XV w., wewnątrz bogata dekoracja malarska ze scenami biblijnymi i ornamentami roślinnymi z XVI-XVIII w. tak charakterystycznymi dla tych regionów.
Dębno – kościół św. Michała Archanioła z XV w., wewnątrz polichromia o bogatej kolorystyce oraz najstarsze polskie malowidło z postaciami św. Agnieszki i Katarzyny z XIII w.
Haczów – kościół Wniebowzięcia NMP i św. Michała Archanioła z XV w. z unikatową dekoracją malarską na stropach i ścianach przedstawiającą Mękę Pańską i figury świętych.
Lipnica Murowana – jednonawowy kościół cmentarny św. Leonarda z XV w., wewnątrz malowidła z XVI-XVIII w., m.in “Sąd Ostateczny” oraz “Ostatnia Wieczerza”.
Sękowa – późnogotycki kościół św. św. Apostołów Filipa i Jakuba z początku XVI w., zachowane gotyckie portale i chrzcielnica, polichromia neogotycka. Kościół malowany m.in. przez Stanisława Wyspiańskiego, Józefa Mehoffera, Włodzimierza Tetmajera.
12. Park Mużakowski (na liście od 2004 r.)
Park Mużakowski – największy i najsłynniejszy park w styl angielskim w Polsce i w Niemczech. Park zajmuje ok. 5,45 km² powierzchni na obu stronach rzeki Nysy Łużyckiej, która stanowi granicę polsko-niemiecką.
13. Hala Stulecia we Wrocławiu (na liście od 2006r.)
Hala widowiskowo-sportowa położona w Parku Szczytnickim we Wrocławiu. Wzniesiona w latach 1911–1913 według projektu Maxa Berga, w stylu wczesnomodernistycznym. Wrocław już na początku XX wieku był istotnym miejscem spotkań i wydarzeń o randze międzynarodowej. W związku z potrzebą rozwoju infrastruktury wystawienniczej i kongresowej, Max Berg – główny architekt Wrocławia w latach 1908-1925, otrzymał zlecenie zaprojektowania wielofunkcyjnego obiektu, który miał stać się głównym miejscem spotkań Wrocławian oraz organizacji wydarzeń masowych. Tak powstała Hala Stulecia we Wrocławiu. Obecnie ogłoszono konkurs na „Nowy wizerunek kompleksu Hali Stulecia. Na miarę XXI wieku”
M-S-M